Πικέρμι

Οικισμός της Αττικής, στις νότιες υπώρειες της Πεντέλης, από την περιοχή του οποίου προέρχονται σπουδαία παλαιοντολογικά ευρήματα, γνωστά ως πικερμική πανίδα. Υπάγεται στη νομαρχία Ανατολικής Αττικής, του νομού Αττικής. Κατά τη διάρκεια της μειοκαινικής περιόδου του τριτογενούς, η Αττική ήταν διαμοιρασμένη σε νησίδες, διάσπαρτη από λίμνες και κατά ένα μέρος είχε κατακλυστεί από τη θάλασσα· γι’ αυτό βρίσκονται σήμερα λιμναίες, χερσαίες και θαλάσσιες τριτογενείς αποθέσεις σε ολόκληρη την Αττική. Στις νότιες υπώρειες, της Πεντέλης, κοντά στο Π., σε μια από τις μεγαλύτερες πεντελικές χαράδρες (μεγάλο Ρέμα ή χαράδρα του Πικερμίου), με απότομες, συχνά κατακόρυφες, πλαγιές, διακρίνεται καθαρά η συνεχής εναλλαγή ερυθρών λατυποπαγών, κροκαλοπαγών, ερυθρών ψαμμούχων πηλών, ψαμμούχων μαργών, σε οριζόντιες τράπεζες, αποθέσεις που ανήκουν στη χερσαία φάση του πόντιου της μειοκαινικής περιόδου. Η χαράδρα αυτή προς τα άνω είναι χαραγμένη μέσα σε μαρμαρυγιακό σχιστόλιθο, ενώ 4 χιλιόμετρα κάτω από το Π. συνεχίζεται μέσα στα ερυθρά πικερμικά κροκαλοπαγή και πηλούς, και φτάνει μέχρι τη θάλασσα. Μέσα στους ερυθρούς αυτούς πηλούς βρέθηκε μια πλουσιότατη και πολύ χαρακτηριστική πανίδα από θηλαστικά, πτηνά, ερπετά και άλλα ζώα, που ονομάζεται πανίδα του Π. ή πανίδα του ιππαρίου ή των θηλαστικών. Τα πρώτα ευρήματα των πικερμικών ζώων τα ανακάλυψε ο Άγγλος αρχαιολόγος Φίνλεϊ το 1835, ενώ αναζητούσε αρχαιότητες. Ακολούθησαν πολλές άλλες ανασκαφές: το 1852 από το Γερμανό ακαδημαϊκό Ροτ, το 1853 από τον Ηρακλή Μητσόπουλο, καθηγητή της Γεωλογίας, το 1855 από τον Γάλλο Γκοντρί, το 1901 από τους Σμιθ - Γούτβαρντ - Θεόδωρο Σκούφο και πολλές άλλες. Οι γερμανικές και γαλλικές ανασκαφές έγιναν πολύ κοντά στο Π., στον πυθμένα της χαράδρας. Από τα λείψανα που βρέθηκαν, πολλά έχουν αποσταλεί στα ξένα πανεπιστήμια, ενώ μια πλούσια συλλογή από αυτά υπάρχει στο Παλαιοντολογικό Μουσείο του Πανεπιστήμιου της Αθήνας. Μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά είδη της πανίδας αυτής είναι: από τους πιθήκους ο μακρόουρος mesopithecus pentelicus από τα αρπακτικά crocuta eximia, το τιγροειδές machaerodus aphanistusκαι ofelis deidon· από τα τρωκτικά οplihyrax graecus· από τα προβοσκιδωτά ο mastodon pentelici και τοdinotherium giganteum· από τα περισσοδάκτυλα οrhinoceros pachygnathus και το hipparion gracile· από τα αρτιοδάκτυλα ηcamelopardalis attica και οsus erymanthiusαπό τις αντιλόπες ηgazella brevicornis· από τα ελαφοειδή opliocervus pentelici· από τα πτηνά οphasianus archiaci· από τα ερπετά τοtestudo marmorumκαι πολλά άλλα. Από τα είδη αυτά πολλά παρουσιάζουν συγγένεια με τα σημερινά της Αφρικής (ο ρινόκερως, η καμηλοπάρδαλη, οι χελώνες), άλλα με των Ινδιών, όπως ο πίθηκος, που μοιάζει με τον σημερινό σεμνοπίθηκο και μακάκο, άλλα με τα μεσογειακά είδη (ύστριξ), άλλα με της Ελλάδας (χελώνα) κλπ. Οι σκελετοί των ζώων αυτών δεν βρέθηκαν συνδεδεμένοι ολόκληροι αλλά τμήματά τους, απομακρυσμένα και σπασμένα, όχι όμως αποστρογγυλωμένα. Αυτό αποδεικνύει ότι δεν πέθαναν επί τόπου, λόγω κάποιου αιφνίδιου γεγονότος, αλλά τα οστά τους μεταφέρθηκαν από τα νερά κάποιου ποταμού από όχι μεγάλη απόσταση και συσσωρεύτηκαν στις εκβολές του. Ο κόσμος αυτός των θηλαστικών και των άλλων ζώων του Π. είναι πολύ σημαντικός και προκαλεί το παγκόσμιο ενδιαφέρον, γιατί από τη μελέτη του εξάγονται πολλά συμπεράσματα σχετικά με την παλαιογεωγραφία, την παλαιοκλιματολογία, την παλαιοοικολογία, την παλαιοβοτανική της Αττικής, την εξάπλωση και τη διανομή των ειδών των ζώων της στην Ευρώπη κλπ.: το κλίμα της περιοχής αυτής πρέπει να ήταν υγρότερο από το σημερινό, υποτροπικό. Μεγάλες πεδιάδες με θάμνους, καλυμμένες πάντα από χόρτο, θα πρέπει να υπήρχαν ως τόπος διαμονής για τα μεγάλα κοπάδια από αντιλόπες, ίππους, γαζέλες, πρόβατα, αίγες, ελάφια κλπ., οι οποίες πρέπει να διακόπτονταν από πυκνά δάση, όπου ζούσαν οι πίθηκοι, οι καμηλοπαρδάλεις, οι ρινόκεροι, οι μαστόδοντες, τα αρπακτικά σαρκοφάγα, και ο ερυμάνθιος κάπρος. Κάποιος ποταμός διέσχιζε τις πεδιάδες αυτές, όπου μαζεύονταν και έπιναν νερό τα μικρότερα ζώα, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στα μεγαλύτερα αρπακτικά να τα βρουν και να τα κατασπαράξουν. Το κλίμα, η πανίδα και η χλωρίδα των πεδιάδων αυτών μοιάζει πολύ με της στέπας του Μασάι της Αφρικής, με τη διαφορά ότι τα φυτά ήταν μεσογειακού τύπου. Μέχρι πού εκτείνονταν προς τα βόρεια οι στεπώδεις αυτές περιοχές δεν είναι ακριβώς γνωστό. Παρόμοια στρώματα με του Π. που εγκλείουν πανίδα θηλαστικών και άλλων ζώων, όμοια σχεδόν με την πικερμική, βρέθηκε και στις ακτές της Εύβοιας, απέναντι από τη Ραφήνα, γεγονός που αποδεικνύει ότι την εποχή εκείνη η Εύβοια ήταν ενωμένη με τη Στερεά Ελλάδα. Πικέρμι: ο χώρος των ανασκαφών, όπου βρέθηκαν τα λείψανα της πικερμικής πανίδας. Δείγμα πανίδας από το Πικέρμι: Crocuta eximia (ύαινα) (Πανεπιστημιακό Παλαιοντολογικό Μουσείο, Αθήνα). Δείγμα πανίδας από το Πικέρμι: Crocuta eximia (ύαινα) (Πανεπιστημιακό Παλαιοντολογικό Μουσείο, Αθήνα). Δείγμα πανίδας από το Πικέρμι: Plihyrax graecus (ύραξ, είδος τρωκτικού) (Πανεπιστημιακό Παλαιοντολογικό Μουσείο, Αθήνα).